Wspieranie działalności naukowej w nowej formule

Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o wspieraniu działalności naukowej z Funduszu Polskiej Nauki, przygotowany przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego. Teraz zajmuje się nim Sejm.

Projekt MNiSW zakłada utworzenie Funduszu Polskiej Nauki. Środki funduszu sfinansują nowatorską formułę współpracy naukowej, czyli wirtualny instytut badawczy. Na czym on polega? WIB zorganizuje pracę specjalistycznych zespołów badawczych, których celem będzie wypracowanie rozwiązań o wysokim potencjale zastosowań społeczno-gospodarczych, konkurencyjnych na skalę międzynarodową.

Powołanie Funduszu Polskiej Nauki

Projekt ustawy tworzy podstawy do funkcjonowania nowego mechanizmu finansowania badań naukowych i prac rozwojowych oraz ich komercjalizacji – Funduszu Polskiej Nauki. Fundusz ma wspierać tworzenie wirtualnych instytutów badawczych, zapewniając stabilne finansowanie publiczne na poziomie pozwalającym na osiągnięcie konkretnego efektu w wybranym obszarze nauki w okresie 5-10 lat.

Powstanie tego Funduszu to jeden ze sposobów rozwiązania  problemu niskiej komercjalizacji innowacyjnych pomysłów, które powinny znaleźć zastosowanie w produkcji innowacyjnych produktów, konkurencyjnych na rynkach: krajowym i zagranicznych. Rozwiązania zawarte w projekcie ustawy wpisują się w realizację Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.).

Konkursy dla naukowców z różnych ośrodków badawczych

Z Funduszu, który powstanie w Banku Gospodarstw Krajowego (BGK), finansowana będzie nowatorska formuła współpracy naukowej: wirtualny instytut badawczy (WIB). Ma to być innowacyjna forma współpracy wyselekcjonowanych zespołów badawczych – konkurencyjnych na poziomie międzynarodowym – prowadzących działalność naukową w różnych obszarach, ale zorientowaną na komercjalizację, czyli sprzedaż efektów badań, które mogą znaleźć zastosowanie w ważnych dla Polaków obszarach życia społeczno-gospodarczego. Firmy z branży, w której będzie funkcjonował wirtualny instytut badawczy (w szczególności z sektora, mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw), będą mogły szybciej się rozwijać dzięki transferowi wiedzy z zespołów badawczych.

Wirtualny instytut będzie grupował najlepsze zespoły badawcze w kraju. Na czele każdej z grup stanie wybrany w otwartym konkursie lider naukowy odpowiedzialny za skompletowanie zespołu i prowadzenie prac. Wirtualne instytuty badawcze będą koncentrować w swoim obrębie nie tylko znaczny kapitał finansowy, ale także kapitał ludzki, który w tradycyjnym systemie finansowania nauki jest rozproszony pomiędzy kilka ośrodków w kraju.

– "Zadaniem WIB-u jest wykorzystanie rozproszonego potencjału wybitnych naukowców, ale bez konieczności finansowania twardej infrastruktury. Projekt jest nowatorski o tyle, że nie  będziemy budować budynków, nie będziemy kupować gruntów, nie będziemy wyposażać laboratoriów, ale pozwolimy tym już istniejącym, rozwinąć skrzydła" – mówił wiceminister Piotr Dardziński. – "Dlatego też WIB nie będzie posiadał osobowości prawnej, nie będzie również pracodawcą dla naukowców wchodzących w skład tworzących go zespołów badawczych. Środki funduszu będą przeznaczone na konkursy dla zespołów badawczych z największym potencjałem komercyjnym".

- "Powstanie wirtualnego instytutu badawczego wpisuje się w Strategię na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. – Przyjęcie Funduszu Polskiej Nauki jest ważnym kamieniem milowym na drodze do wzbogacenia polskiej nauki i polskiej gospodarki o ten komponent wiedzy, który nam wszystkim jest tak bardzo potrzebny" – mówił premier Mateusz Morawiecki.

Polska ma szansę powalczyć o kawałek światowego rynku, ale musimy mieć naukę, która stoi na coraz wyższym poziomie – wyjaśnił Mateusz Morawiecki. Dodał, że przyjęcie przepisów o Funduszu Polskiej Nauki jest kamieniem milowym na drodze wzbogacenia polskiej nauki i gospodarki o komponent wiedzy, który jest nam potrzebny.

Jak zauważył premier, środki Funduszu będą przekazywane na finansowanie badań prowadzonych w formie wirtualnego instytutu badawczego. To jeden ze sposobów rozwiązania problemu niskiej komercjalizacji innowacyjnych pomysłów, które powinny znaleźć zastosowanie w produkcji innowacyjnych produktów, konkurencyjnych na rynku krajowym i zagranicznym. - Polska nauka może i powinna być jednym z motorów naszego rozwoju – zaznaczył szef rządu.

Priorytet – badania biomedyczne. 500 mln zł na badania biomedyczne

Jedną z branż, w których Polska ma znaczący potencjał rozwojowy, jest branża zaawansowanych produktów biotechnologicznych i biomedycznych, a jednym z flagowych projektów wskazanych w rządowej strategii są polskie wyroby medyczne. Z tego powodu środki Funduszu Polskiej Nauki zostaną w pierwszej kolejności przeznaczone na obszar szeroko rozumianej biotechnologii, ze szczególnym uwzględnieniem biotechnologii medycznej.

– "Powstanie WIB-u to szansa zwłaszcza dla polskich wybitnych naukowców, zajmujących się biotechnologią i biomedycyną" – wyjaśnił wiceminister Piotr Müller. – "To do tych zespołów w pierwszej kolejności zostaną przekazane środki z funduszu".

Stabilne finansowanie badań

Fundusz Nauki Polskiej zapewni elastyczny, ale stabilny system finansowania, zaplanowany w długookresowej perspektywie. 

Fundusz zostanie dofinansowany przez BGK kwotą 500 mln zł (poprzez obniżenie funduszu statutowego BGK). Środki Funduszu będą mogły pochodzić również m.in. z dotacji celowych budżetu państwa (przez pierwszych 10 lat nie przewidziano obciążenia budżetu tym celem), środków zagranicznych (niepodlegających zwrotowi), wpływów z komercjalizacji wyników pracy zespołów badawczych oraz darowizn i zapisów.

Nadzór nad gospodarowaniem środkami Funduszu będzie sprawować Rada Nadzorcza BGK.

Ustawa przewiduje wsparcie do 10 lat w 5-letnich cyklach, po dokonaniu oceny wydatkowania dotychczas przyznanych środków oraz osiągnięcia zakładanych celów naukowych. Fundusz będzie więc zapewniał stabilne finansowanie w perspektywie długookresowej: w założeniu do 10 lat, w cyklach 5-letnich – po dokonaniu oceny wydatkowania dotychczas przyznanych środków oraz osiągnięciu zakładanych celów naukowych.

Środki Funduszu będą przekazywane na finansowanie badań prowadzonych w formie wirtualnego instytutu badawczego, w obszarach wskazanych – przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego po zasięgnięciu opinii ministra od spraw gospodarki –  w szczególności w zakresie określonym w  Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. W pierwszej kolejności tego typu finansowanie będzie realizowane w obszarze szeroko rozumianej biotechnologii. W rezultacie sposób funkcjonowania WIB będzie odbiegał od przyjętego sposobu finansowania badań w Polsce – środki finansowe przeznaczane będą na tworzenie i rozwój zespołów badawczych, które będą realizowały badania wpisujące się w ustaloną agendę badawczą, ale będą zlokalizowane w różnych jednostkach naukowych w Polsce.

Podmiot zarządzający wirtualnym instytutem badawczym

W projekcie ustawy zapisano, że podmiotem, któremu minister przekaże zadania związane z organizacją WIB i jego zarządzaniem zajmie się PORT Polski Ośrodek Rozwoju Technologii sp. z o.o. we Wrocławiu (dawniej Centrum Badań EIT+) albo inny podmiot wybrany w drodze otwartego konkursu ofert.

Zgodnie z propozycją rządową, minister będzie zatem wskazywał podmiot zarządzający wirtualnym instytutem badawczym, którym może być:

1. PORT Polski Ośrodek Rozwoju Technologii Spółka z o.o. (jest to jednoosobowa spółka Skarbu Państwa z odpowiednim zapleczem laboratoryjnym i potencjałem organizacyjnym do koordynowania prac zespołów badawczych, m.in. w obszarze biotechnologii) albo
2. podmiot wybrany w otwartym konkursie ofert (jego zadaniem będzie m.in. organizacja i przeprowadzanie otwartych konkursów ofert na wyłonienie zespołów badawczych oraz nadzór nad realizacją zadań przez te zespoły i prawidłowością wydatkowania środków z Funduszu). Minister będzie zawierał z podmiotem zarządzającym umowę o zarządzanie wirtualnym instytutem badawczym.

Kiedy proponowane rozwiązania mają wejść w życie?

Ustawa ma obowiązywać po 14 dniach od daty jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl