Bezskuteczność czynności upadłego w stosunku do masy upadłości - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Bezskuteczność czynności prawnej jest instytucją, która ma chronić wierzyciela przed nieuczciwością dłużnika. Na gruncie prawa cywilnego bezskuteczność wyraża się między innymi w zastosowaniu tzw. skargi pauliańskiej. Polega ona na tym, że zawarta przez dłużnika umowa, która niesie za sobą uszczerbek dla wierzyciela i jest zawierana z osobą trzecią w porozumieniu, by uchronić dłużnika przed odpowiedzialnością – straci swoją skuteczność i w związku z tym wierzyciel uchroni się przed grożącym mu uszczerbkiem.

Osoba trzecia musi działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela – w końcu ubezskutecznienie umowy dotyka w głównej mierze jej interesów. Jednakże domniemywa się, że osoba ta działa w taki sposób, jeżeli pozostaje z dłużnikiem w bliskim stosunku lub osiągnęła korzyść bezpłatnie.

Również przepisy prawa upadłościowego, w celu zapobieżenia pozbywania się majątku przez dłużnika, przewidują instytucję bezskuteczności czynności prawnych dokonanych przez dłużnika w określonym (krótkim) czasie przed ogłoszeniem upadłości. Uzasadnieniem istnienia tych przepisów jest fakt, że dłużnicy mogą dokonywać takich przesunięć w majątku, aby zmniejszyć wartość późniejszej masy upadłości. Przesunięcia takie dokonywane przed ogłoszeniem o upadłości mogą być uznane za bezskuteczne.

Jakie czynności są uznawane za bezskuteczne?

Czynności, które mogą być uznawane za bezskuteczne muszą być bardzo precyzyjnie określone w przepisach, z tego względu, że są wyjątkowym wypadkiem i nie można rozciągnąć ich stosowania w drodze analogii.
Prawo upadłościowe wymienia kilka takich czynności:

  • czynności prawne pod tytułem darmym, zdziałane przez upadłego w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Tytuł darmy – oznacza, że ta kategoria czynności nie ogranicza się tylko do darowizny, ale również zawiera w sobie inne umowy nieodpłatne lub zobowiązujące jednostronnie. Czynności, które zostały zdziałane pod tytułem darmym mogą nie musiały być zdziałane ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
  • zabezpieczenie i zapłata długu jeszcze niepłatnego, dokonane przez upadłego w ciągu dwóch miesięcy przed złożeniem wniosku. Jednak ten, kto otrzymał zapłatę lub zabezpieczenie, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy ogłoszenia upadłości,
  • czynności prawne upadłego, dokonane pod tytułem obciążliwym w ciągu sześciu miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości z: małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym - są w stosunku do masy upadłości bezskuteczne. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do czynności upadłego, będącego spółką, dokonanej z jej wspólnikami i reprezentantami.

Czynności pod tytułem obciążliwym to takie czynności, z których jedna i druga strona uzyskują jakąś korzyść materialną (niekoniecznie ekwiwalentną). Aby taka czynność stała się bezskuteczna – musi być zawarta w ciągu pół roku przed ogłoszeniem upadłości i w stosunku do wymienionych wyżej osób skoligaconych z upadłym lub jeżeli chodzi o spółkę – wspólników i reprezentantów.
Poza tym do zaskarżenia czynności prawnych upadłego, zdziałanych ze szkodą wierzycieli, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że do prawa upadłościowego można również zastosować tzw. skargę pauliańską.

Kto może wytoczyć powództwo przeciw upadłemu o uznanie bezskuteczności danej czynności?

Czynność można uznać za bezskuteczną w drodze postępowania sądowego, które może zostać wytoczone przeciwko temu, kto uzyskał korzyść, albo jeżeli dana osoba domaga się respektowania jej praw przez wierzyciela, to można wnieść zarzut przeciw niemu.

Prawo wytoczenia powództwa służy tylko syndykowi. W sprawach tych syndyk nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych. Prawo wytoczenia powództwa wygasa po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, jeżeli na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego nie wygasło wcześniej. Termin ten nie ma zastosowania, gdy żądanie uznania czynności za bezskuteczną zgłoszone zostało w drodze zarzutu.

Syndyk może wejść na miejsce powoda do sprawy wszczętej przez wierzyciela, który zaskarżył czynności upadłego. W tym przypadku, jeżeli pozwanym był także upadły, postępowanie w stosunku do niego będzie umorzone po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Z odzyskanej części majątku syndyk zwróci wierzycielowi poniesione przez niego koszty procesu. W razie umorzenia lub uchylenia postępowania upadłościowego przed ukończeniem sprawy, wierzyciel, który wszczął sprawę, może prowadzić dalej proces, obejmując go w stanie, w jakim wówczas będzie się znajdował. Wierzyciel, który na mocy wyroku, uznającego czynność upadłego za bezskuteczną, otrzymał przed ogłoszeniem upadłości jakiekolwiek zaspokojenie, nie jest obowiązany wydać masie tego, co otrzymał.

Co się dzieje, jeżeli czynność została uznana za bezskuteczną?

Jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna, choćby z powództwa wierzyciela, wszystko, co ubyło z majątku upadłego lub co wskutek tej czynności nie weszło do jego majątku, winno być wydane masie upadłości, a gdy wydanie w naturze nie jest możliwe, winna jej być wydana równowartość w pieniądzach.

W tych przypadkach świadczenie wzajemne osoby trzeciej winno być jej zwrócone, jeżeli znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku lub o ile masa świadczeniem tym się wzbogaciła. Jeżeli warunki te nie zachodzą, osoba trzecia ma prawo wierzytelność stąd wynikłą zgłosić do masy upadłości.

Pamiętaj, że:

  • Czynności prawne pod tytułem darmym, dokonane przez upadłego w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości,
  • Czynności prawne upadłego, dokonane pod tytułem obciążliwym w ciągu sześciu miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym - są w stosunku do masy upadłości bezskuteczne,
  • Zabezpieczenie i zapłata długu jeszcze niepłatnego, dokonane przez upadłego w ciągu dwóch miesięcy przed złożeniem wniosku jest bezskuteczne z stosunku do masy upadłości.
  • Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

  • Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
  • Ustawa z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika