Czy wiesz, jakie masz obowiązki z tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu?

21.1.2005

Kto jest ubezpieczonym w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych?

Ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów,
osobami wykonującymi pracę nakładczą,
członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi. Odnośnie tego punktu należy jednak pamiętać, że osoby te nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat,
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi,
posłami i senatorami pobierającymi uposażenie,
osobami pobierającymi stypendium sportowe
pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,
osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych oraz absolwentami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia lub stażu, na które zostali skierowani przez powiatowy urząd pracy,
duchownymi,
żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę wojskową w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego oraz żołnierzy pełniących okresową służbę wojskową,
osobami odbywającymi zastępcze formy służby wojskowej,
funkcjonariuszami Służby Celnej,
osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy.

Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje: małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą; osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym między innymi z tytułu zatrudnienia; obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa; studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu; a także alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia 25 roku życia.

Jakie obowiązki spoczywają na ubezpieczonych?

Do ubezpieczonych należy przede wszystkim obowiązek opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne. Odnośnie niektórych grup ubezpieczonych obowiązek ten spoczywa na nich w całości - wówczas ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne w całości sam jest płatnikiem składek. Taka sytuacja ma miejsce odnośnie:
- osób prowadzących pozarolniczą działalność,
- osób, którym przysługuje prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, czyli między innymi: obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa, studentom oraz uczestnikom dziennych studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu,
- osób, które są uprawnione do dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia.

W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, Zakład może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nie opłaconych składek.

Obowiązek ubezpieczonych może polegać także na finansowaniu z własnych środków tylko części składek na ubezpieczenie społeczne. I tak składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników, osób wykonujących pracę nakładczą, członków spółdzielni, zleceniobiorców, posłów i senatorów, stypendystów sportowych, pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, osób wykonujących odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, osób współpracujących ze zleceniobiorcami funkcjonariuszy Służby Celnej finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy składek. Obowiązkiem ubezpieczonego jest w tym przypadku sfinansowanie połowy składki na ubezpieczenie społeczne.
Obowiązkiem ubezpieczonych jest również w niektórych przypadkach samodzielne zgłoszenie się do ubezpieczeń społecznych. Obowiązek ten dotyczy osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących, a także duchownych – z wyjątkiem jednak osób będących członkami zakonów lub klasztorów. Ponadto obowiązek osobistego zgłoszenia z istoty rzeczy obejmuje także osoby, które obejmowane są ubezpieczeniami społecznymi na zasadach dobrowolności. Osoby te zgłaszają wniosek o objęcie ubezpieczeniem w terminie przez nie wybranym.
W celu ustalenia prawa do świadczeń oraz ich wysokości ubezpieczeni zobowiązani są do:
- przedstawiania stanów faktycznych mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń,
- informowania o wszelkich zmianach mających wpływ na świadczenie,
- przedkładania na żądanie środków dowodowych,
- osobistego stawiennictwa, jeżeli okoliczności sprawy tego wymagają,
- poddania się badaniom lekarskim, a także leczeniu lub rehabilitacji, jeżeli oczekuje się, że leczenie lub rehabilitacja przywróci zdolność do pracy lub spowoduje, że zdolność do pracy zostanie zachowana.
Odnośnie niektórych ubezpieczonych, to zobowiązani są oni do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.
Wówczas część składki na ubezpieczenie emerytalne pochodząca ze składki ubezpieczonego, wynosząca 7,3% podstawy wymiaru składki, odprowadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego. Podział składki jest obowiązkowy dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r.. Ubezpieczeni są zobowiązani do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie do dnia 30 września 1999 r.

Ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. z wyjątkiem osób pobierających emeryturę, mogą przystąpić - poprzez zawarcie umowy - do wybranego otwartego funduszu emerytalnego na swój wniosek. Ubezpieczeni ci mogą zawrzeć umowę z otwartym funduszem emerytalnym w terminie do dnia 31 grudnia 1999 r. Przystąpienie przez nich do otwartego funduszu emerytalnego jest nieodwołalnym oświadczeniem woli o wyborze ubezpieczenia emerytalnego na zasadach określonych dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r. Cała składka na ubezpieczenie emerytalne ubezpieczonych, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, przekazywana jest na FUS.

Kiedy ubezpieczeni są zwolnieni z obowiązków służących ustaleniu świadczeń i ich wysokości?

Ubezpieczony jest zwolniony z tych obowiązków (służących ustaleniu świadczeń i ich wysokości), jeżeli:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma możliwości mniejszym nakładem niż ubezpieczony ustalić okoliczności niezbędne do przyznania i wypłaty świadczenia,
badanie mogłoby narazić ubezpieczonego na pogorszenie stanu zdrowia lub zagrażać jego życiu.

A co się dzieje, gdy ubezpieczony nie chce współpracować z ZUS-em?

W przypadku gdy ubezpieczony utrudnia możliwość wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, Zakład może, w drodze decyzji, wstrzymać wypłatę świadczenia lub zawiesić postępowanie do chwili podjęcia współpracy.

Oprócz decyzji o wstrzymaniu wypłaty świadczeń lub ich zawieszeniu Zakład wydaje również decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:

zgłaszania do ubezpieczeń społecznych,
przebiegu ubezpieczeń,
ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek,
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczony ma prawo odwołać się od danej decyzji ZUS do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie do sądu przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmownej odwołanie nie przysługuje. Jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję w terminie 30 dni od wniesienia odwołania. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, Zakład przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od wniesienia odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem.

Pamiętaj, że:

Kto, jako płatnik składek (jak już wspomniano płatnikiem może być również ubezpieczony zobowiązany do opłacania w całości swej składki) nie dopełnia swego obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie, nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia, udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli, nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlega karze grzywny do 5.000 złotych.

Podstawa prawna: