Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej

11.6.2023

Jakie ograniczenia kontroli działalności gospodarczej obowiązują?

Znaczące zmiany w zakresie kontroli weszły w życie już 1 stycznia 2017 r. na skutek ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (tzw. ustawy deregulacyjnej) z pakietu „100 zmian dla firm”. Zmiany te miały na celu zapewnienie lepszego wyważenia interesu przedsiębiorcy i interesu publicznego, a tym samym – wzmocnienie zasady zaufania państwa do obywatela. Wprowadzono szereg rozwiązań ograniczających kontrole i zmniejszających ich uciążliwość dla przedsiębiorców.

Analiza ryzyka

Wprowadzony został obowiązek dokonania przez organ analizy ryzyka naruszenia prawa przed przeprowadzeniem kontroli działalności gospodarczej. Tym samym organ kontroli nie przeprowadza kontroli „na ślepo”. Najpierw musi ustalić, czy istnieje faktyczne ryzyko, że mogło dojść do naruszenia przepisów związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej. Każdy organ kontroli ma więc obowiązek przeprowadzania analizy ryzyka naruszenia prawa, na podstawie której wszczyna kontrole.

Dla przedsiębiorcy wprowadzenie analizy ryzyka oznacza ograniczenie liczby i zakresu kontroli, szczególnie gdy występuje niewielkie ryzyko naruszania prawa albo nie stwierdzono wcześniej w ogóle naruszeń przepisów przez tego przedsiębiorcę. Prowadzonych jest mniej kontroli, a zakres ich jest mniejszy dzięki identyfikacji prawdopodobieństwa naruszenia prawa, tzn. analizie ryzyka.

Szybkie zabezpieczenie materiału dowodowego

Uregulowano tryb pobierania próbek i dokonywania oględzin lub pomiarów w ramach kontroli – czynności te mogą być przeprowadzane wcześniej niż 7 dni od chwili doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, jednak nie mogą przekraczać jednego dnia roboczego (w przypadku dokonywania pomiarów – 24 godzin).

Nie mogą także dotyczyć treści dokumentów.

Dzięki temu rozwiązaniu możliwe jest szybkie zabezpieczenie materiału dowodowego, bez nadmiernych utrudnień w bieżącej działalności przedsiębiorcy. Dzięki szybkiemu zabezpieczeniu dowodów kontrola nie powinna zatem spowodować nadmiernych utrudnień w bieżącej działalności firmy.

Skarga do sądu na przewlekłość kontroli

Zwiększono ochronę praw przedsiębiorcy przez wprowadzenie możliwości złożenia skargi do sądu na przewlekłość kontroli jego działalności. W razie przedłużającej się kontroli, przedsiębiorca ma więc możliwość wniesienia do sądu skargi na przewlekłość kontroli. Do skargi tej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące skargi na przewlekłe prowadzenie postępowania administracyjnego.

Sąd administracyjny, jeśli uwzględni skargę na przewlekłe prowadzenie kontroli, musi zobowiązać organ kontroli do dokonania czynności kontrolnych w określonym terminie oraz stwierdzić, że organ kontroli dopuścił się przewlekłego prowadzenia postępowania kontrolnego. Jednocześnie sąd stwierdza, czy przewlekłe prowadzenie kontroli przez organ kontroli miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa. Ponadto sąd administracyjny może orzec, z urzędu albo na wniosek strony, o wymierzeniu organowi kontroli grzywny bądź przyznać od organu na rzecz skarżącego przedsiębiorcy określoną sumę pieniężną.

Organ ma więc obowiązek zakończyć kontrolę w najkrótszym możliwym terminie; zaś przedłużające się czynności kontrolne mogą spowodować wniesienie przez przedsiębiorcę skargi do sądu administracyjnego i ukaranie organu grzywną albo nałożenie na organ obowiązku zapłaty określonej kwoty skarżącemu przedsiębiorcy.

Wspólne kontrole

Za zgodą przedsiębiorcy możliwe jest równoległe prowadzenie więcej niż jednej kontroli jego działalności gospodarczej. Oznacza to szybkie i dogodne poddanie się obowiązkowej kontroli, np. poprzedzającej dopuszczenie do rozpoczęcia działalności, użytkowania obiektu budowlanego itp. Tym samym możliwe jest skrócenie czasu, gdy bieżąca działalność przedsiębiorcy ulega utrudnieniu ze względu na prowadzone czynności kontrolne. Rozwiązanie to ma zmniejszyć uciążliwość kontroli. Przedsiębiorca może zatem zdecydować o wspólnych kontrolach, dzięki temu kontrole te będą dla niego mniej uciążliwe.

Wprowadzono zakaz ponownej kontroli. Nie więc można, co do zasady, prowadzić kontroli, która dotyczy przedmiotu objętego kontrolą przeprowadzoną przez ten sam organ już wcześniej. Organ kontroli nie może zatem prowadzić ponownej kontroli co do tego samego przedmiotu i okresu działalności. W razie naruszenia tego zakazu, przedsiębiorca może wnieść sprzeciw. Jeśli więc organ kontroli narusza zakaz ponownej kontroli, przedsiębiorca ma prawo wniesienia sprzeciwu.

Organy kontroli są obowiązane do zamieszczania na swoich stronach internetowych informacji o procedurach kontroli – co ma sprzyjać zwiększeniu wiedzy przedsiębiorców o prawach i obowiązkach związanych z kontrolą. Procedury kontroli organ publikuje na stronach internetowych urzędu – w BIP. Informacje o procedurach dot. kontroli można zatem uzyskać w BIP właściwego organu kontroli.

Efekty wyminionych zmian są już widoczne – nastąpił spadek liczby kontroli przy rosnącej ich efektywności. Przykładowo ZUS kontrolował w poprzednich latach ok. 80 tys. przedsiębiorców rocznie. Natomiast według danych za I-III kw. 2017 r. dzięki analizie ryzyka przeprowadzono tylko 45 tys. kontroli, a przy tym ich łączna efektywność jest podobna jak w poprzednich latach.

Jakie dalsze ograniczenia kontroli u przedsiębiorców wprowadzono?

Kolejne zmiany w zakresie kontroli wprowadzono z wejściem w życie tzw. Konstytucji Biznesu, w tym Prawa przedsiębiorców.

W związku z pozytywnymi efektami zmian, w Prawie przedsiębiorców utrzymano opisane wyżej rozwiązania.

W Prawie przedsiębiorców wprowadzono dodatkowo:

zakaz wykorzystania w dalszych postępowaniach dowodów uzyskanych z naruszeniem zasad ogólnych Prawa przedsiębiorców, co oznacza, że przedsiębiorca nie będzie mógł zostać obciążony negatywnymi konsekwencjami na podstawie takich dowodów; organ nie może wykorzystać przeciwko przedsiębiorcy dowodów zgromadzonych w kontroli przeprowadzonej z naruszeniem zasad Prawa przedsiębiorców;
możliwość wniesienia sprzeciwu na naruszenie zakazu ponownej kontroli;
ograniczenie obowiązków związanych z książką kontroli, m.in. poprzezzmniejszenie zakresu informacji, które muszą zostać do niej wpisane;
wprowadzenie jasnych zasad wnoszenia sprzeciwów i zażaleń na kontrole prowadzone z naruszeniem prawa.

Z jakich środków przedsiębiorca może skorzystać w przypadku naruszenia przepisów Prawa przedsiębiorców o ograniczeniach kontroli?

Przedsiębiorcy, który poniósł szkodę na skutek wykonania czynności kontrolnych z naruszeniem przepisów prawa, przysługuje odszkodowanie.

Poza tym dowody przeprowadzone w toku kontroli z naruszeniem przepisów, jeśli miały istotny wpływ na wyniki kontroli, nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym czy karnoskarbowym.

Przedsiębiorca może wnieść do organu kontroli sprzeciw wobec czynności kontrolnych prowadzonych z naruszeniem prawa (zob. np. art. 59 Prawa przedsiębiorców).

W razie wydania przez organ postanowienia o kontynuowaniu czynności kontrolnych, przedsiębiorcy przysługuje zażalenie na to postanowienie.

Jeżeli po rozpatrzeniu zażalenia wyda on kolejne niesatysfakcjonujące przedsiębiorcę postanowienie, ten ostatni może złożyć skargę do sądu administracyjnego.

Skarga może dotyczyć również przewlekłego prowadzenia kontroli.

Podstawa prawna: