Rewolucyjne zmiany w regulacjach majątków małżonków!

Od zmiany przepis stanowi, iż wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego (nie ma tu zatem już określenie odrębnego) każdego z małżonków.

Pojawił się także paragraf 2 doprecyzowujący te postanowienia, zgodnie z którym do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Tym samym nie było sensu utrzymania artykułu 32, który do tej pory określał co stanowi dorobek małżonków.

Tak jak do tej pory to artykuł 33 kro określa co należy do majątku osobistego każdego z małżonków.

W wyliczeniu pojawiło postanowienie, iż do majątku osobistego każdego z małżonków należą – między innymi - prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Chodziło tu przede wszystkim o uregulowanie sytuacji, w której doszło do zbiegu konsekwencji prawnych wynikających z przynależności prawa jednocześnie do wspólności majątkowej małżeńskiej i innego rodzaju wspólności łącznej. W konsekwencji takiego zapisu takie prawo przynależeć będzie do majątku osobistego małżonka, a poza tym stosować się do niego będzie przepisy właściwe dla danej wspólności.

Poza tym w skład majątków osobistych – tak jak do tej pory – wchodzić będą przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, prawa niezbywalne dookreślone w ten sposób, iż chodzi ty o prawa, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

Bardzo istotny jest nowobrzmiący punkt 10 artykułu 33, zgodnie z którym w do majątku osobistego każdego z małżonków należą także przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jest to zasada tzw. pełnej surogacji. Oznacza to, inne przedmioty (czy też pieniądze) nabyte w zamian za powyższe składniki majątku osobistego wejdą w skład majątku odrębnego.

Nowelizacja wprowadza także w sposób wyraźny zasadę, zgodnie z którą każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Jakie zasady mają obowiązywać małżonków przy zarządzie majątkiem wspólnym?

Do tej pory przepis stanowił jedynie, iż oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym. W nowej wersji przepis podkreśla, iż to współdziałanie ma polegać w szczególności na udzielaniu sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Nadal pozostaje obowiązującą zasada, zgodnie z którą każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Wyjątki od niej mogą jednak określać przepisu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Do czasów zmiany w artykule tym zamieszczony był także przepis, zgodnie z którym do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna była  zgoda drugiego małżonka wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. Celem takiego przepis była po prostu ochrona tego majątku w interesie rodziny. 

Obecna treść tego przepisu pomija poprzednie sformułowanie. Przepis stanowi jedynie, iż wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Równocześnie mamy teraz w kro do czynienia z wyraźnym wyłączeniem możliwości zarządzania przez jednego małżonka służącymi drugiemu małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. Bowiem małżonek ten zarządza nimi samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.

Z powyższego wynika, iż kodeks rodzinny odszedł od zasady rozróżniania czynności małżonków względem ich majątku wspólnego na czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zwykły zarząd. Od momentu wejścia w życie zmian każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym. Nie wpływa to jednak na fakt, iż oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w tym zarządzie. Stąd też pojawił się wspomniany powyżej obowiązek nałożony na obojga małżonków udzielania wzajemnej informacji o stanie majątku wspólnego.

Nie oznacza to jednak, że każdy z małżonków będzie mógł robić z majątkiem wspólnym wszystko bez ograniczeń jedynie informując drugiego małżonka o swoich czynnościach, gdy ten pozostanie bez żadnych środków „obrony” przed takimi działaniami. W związku z tym dodano przepis, zgodnie z którym małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

Do czego zatem konieczna jest zgodna drugiego małżonka?

Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Tak jak poprzednio ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. I tak jak poprzednio druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu, a jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

Sankcje za niedopełnienie obowiązku informacyjnego względem drugiego małżonka...

Niewykonywanie obowiązku udzielania wzajemnej informacji o stanie majątku wspólnego ustawa nowelizująca pośrednio sankcjonuje wprowadzając treść kolejnego przepisu.

Mianowicie z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Dodatkowo sąd może również postanowić, że na dokonanie czynności wymagających zgody drugiego małżonka zamiast tej zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu (nie byłoby to oczywiście dozgonne, tzn. postanowienia te mogłyby być uchylone w razie zmiany okoliczności).

A co gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków?

Tu zaszły głębokie zmiany, gdyż przepisy rozróżniają zaciągnięcie zobowiązania za zgodą współmałżonka od zobowiązania zaciągniętego bez takiej zgody. Bowiem przepis stanowi od teraz, że jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Natomiast jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

W przypadku gdy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich.

Udział w majątku małżonków...

Do tej pory z ważnych powodów każdy z małżonków mógł żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Tak też jest i teraz, z tą jednak różnicą, iż postanowiono, iż z takim żądaniem wystąpić mogą także spadkobiercy małżonka nie tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód ale także gdy wystąpił o orzeczenie separacji.

Wydatki i nakłady...

Zasada pozostaje niezmieniona, tzn. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Jednak nie dotyczy to wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Ustroje majątkowe, czyli małżonkowie podpisują intercyzę...

Nowela poszerzyła zakres możliwych umów majątkowych małżeńskich. Czyżby było zatem więcej rodzajów intercyzy?

Oczywiście nadal małżonkowie (albo jeszcze narzeczeni, gdyż zawarcie intercyzy może poprzedzać zawarcie małżeństwa) mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową. Dodatkowo mogą zawrzeć umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa majątkowa małżeńska nie ma charakteru nieodwołalnego, tzn., że może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Na jakie składniki majątkowe nie można rozszerzyć wspólności majątkowej?

Tak jak do tej pory kodeks wskazuje na pewne składniki majątkowe, na które małżonkowie nie mogą rozszerzyć wspólności majątkowej nawet w drodze umowy. Do tej pory przepis stanowił o prawach niezbywalnych, wierzytelnościach z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodziły one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalnych jeszcze wierzytelnościach o wynagrodzenie za pracę albo za inne usługi świadczonych osobiście przez jednego z małżonków.  

Od momentu wejścia w życie zmian kodeks rodzinny i opiekuńczy postanawia, iż przez umowę majątkową małżeńską nie można rozszerzyć wspólności na:

1. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

2. prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

3. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

4. wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

5. niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Poza tym ustawodawca postanowił wprost uregulować sytuację, w której wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona, jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności.

W razie ustania wspólności natomiast, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej.

Czym charakteryzuje się i co to takiego „rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków”?

Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem jednak pewnych odrębnych zasad.

Inaczej niż dotychczasowe przepisy zostało zdefiniowane pojęcie dorobku. Do tej pory dorobkiem małżonków były przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków. Tymczasem teraz, od 20 stycznia musimy przyzwyczaić się do innego rozumienia tego pojęcia. Mianowicie dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Zatem chodzi tu teraz o dorobek każdego z małżonków z osobna.

Co do zasady poza tym do dorobku nie wlicza się przedmiotów majątkowych nabytych przed zawarciem umowy majątkowej oraz przedmiotów nabytych w zamian za nie. Dolicza się natomiast wartość:

1. darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,

2. usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,

3. nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Nowym rozwiązaniem jest także kwestia obliczenia omawianego dorobku. Dorobek bowiem – zgodnie z nowymi zasadami - oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.

Przepisy stwarzają obecnie możliwość, w której po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

Z drugiej strony z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Jeżeli małżonkowie nie są w stanie dokonać powyższych rozliczeń samodzielnie (brak pomiędzy nimi w tej mierze porozumienia) przepis stanowi, iż w razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd.

W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

Co to jest przymusowy ustrój majątkowy?

Zamiast dotychczasowego żądania zniesienia wspólności ustawowej lub umownej wprowadzone zostało żądanie ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej (można z niego skorzystać także w wypadku obowiązywania umownego ustroju rozdzielności z rozliczeniem dorobku). Tak jak do tej pory uzasadniać takie żądanie muszą ważne powody. W przypadku uwzględnienia przez sąd takiego żądania, rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (czyli w praktyce, gdy małżonkowie pozostają w faktycznej separacji).

Ustawodawca postanowił podobnie jak w regulacjach z 1946 r., iż rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Przymusowym ustrojem rozdzielności majątkowej skutkuje także orzeczenie separacji (ustanie między małżonkami rozdzielności majątkowej). Jednak z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Tylko na zgodny wniosek małżonków sąd orzeknie o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Podstawa prawna:

- Ustawa z dnia 17 czerwca  2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2004 r., Nr 162, poz. 1691).